Mantiqiy Operatorlar(Logical operators)

Mantiqiy Operatorlar

JavaScript'da to'rtta mantiqiy operator mavjud || (OR), && (AND), ! (NOT), va ?? (Nullish Coalescing). Biz ushbu maqolada birinchi uchtasi haqida batafsil tushuntiramiz, ?? operatori esa keyingi maqolada ko‘rib chiqiladi.

|| (OR)

"OR" operatori ikki vertikal chiziq belgilari bilan ifodalanadi:

result = a || b;

Klassik dasturlashda, mantiqiy OR faqat boolean qiymatlar bilan ishlashni anglatadi. Agar uning har qanday argumenti true bo'lsa, u true qaytaradi, aks holda false qaytaradi.

JavaScriptda esa operator biroz murakkab va kuchliroq. Keling, boolean qiymatlar bilan qanday ishlashini ko'rib chiqamiz.

To'rt xil mantiqiy kombinatsiya mavjud:

alert(true || true); // true
alert(false || true); // true
alert(true || false); // true
alert(false || false); // false

Natija har doim false bo‘lgan holatdan tashqari, har doim true bo'ladi.

Agar operand boolean bo'lmasa, u boolean qiymatga konvertatsiya qilinadi.

Misol uchun, raqam 1 true sifatida, 0 esa false sifatida qaraladi:

if (1 || 0) {
  // true || false ga o'xshash
  alert('truthy!');
}

OR || operatori ko‘pincha if bayonotida ishlatiladi, agar berilgan shartlardan har biri to‘g‘ri bo‘lsa.

Misol:

let hour = 9;
 
if (hour < 10 || hour > 18) {
  alert('Ofis yopiq.');
}

Bir nechta shartlarni ham o‘tkazish mumkin:

let hour = 12;
let isWeekend = true;
 
if (hour < 10 || hour > 18 || isWeekend) {
  alert('Ofis yopiq.'); // bu hafta oxiri
}

OR "||" operatori birinchi truthy qiymatni topadi:

Ko'plab OR qiymatlari berilganida:

result = value1 || value2 || value3;

OR || operatori quyidagicha ishlaydi:

1. Operandlarni chapdan o'ngga baholaydi.
2. Har bir operandni boolean ga konvertatsiya qiladi. Agar natija true bo'lsa, darhol o'sha operandning asl qiymatini qaytaradi.
3. Agar barcha operandlar baholangan bo'lsa (ya'ni, hammasi false bo'lsa), oxirgi operandni qaytaradi.

Boshqacha qilib aytganda, OR || operatori birinchi truthy qiymatni yoki truthy qiymat topilmasa, oxirgi qiymatni qaytaradi.

Misollar:

alert(1 || 0); // 1 (1 truthy)
 
alert(null || 1); // 1 (1 birinchi truthy qiymat)
alert(null || 0 || 1); // 1 (birinchi truthy qiymat)
 
alert(undefined || null || 0); // 0 (hammasi falsy, oxirgi qiymat qaytariladi)

Qiziqarli foydalanish: ro‘yxatdagi birinchi truthy qiymatni olish.

Misol:

let firstName = '';
let lastName = '';
let nickName = 'SuperCoder';
 
alert(firstName || lastName || nickName || 'Anonymous'); // SuperCoder

Agar barcha o'zgaruvchilar falsy bo'lsa, "Anonymous" ko'rsatiladi.

Qisqa tutish tahlili

OR || operatorining yana bir xususiyati "qisqa tutish" tahlili deyiladi.

Bu, || o‘z argumentlarini birinchi truthy qiymat topilguncha ishlaydi va keyin darhol qaytaradi, boshqa argumentlarni tekshirmay.

Agar operand faqat qiymat bo'lmasa, balki o'zgaruvchini tayinlash yoki funksiya chaqiruvi kabi yon effektli ifodalar bo'lsa, bu xususiyat juda muhim.

Quyidagi misolda, faqat ikkinchi xabar chop etiladi:

true || alert('not printed');
false || alert('printed');

Birinchi qator true ni ko'rib chiqishi bilan, OR || operatori baholashni to'xtatadi, shuning uchun alert ishga tushmaydi.

Ba'zan, bu xususiyatni, faqat chapdagi qismlar falsy bo'lsa, buyruqlarni bajarish uchun ishlatishadi.

&& (AND)

AND operatori ikki ampersand && bilan ifodalanadi:

result = a && b;

Klassik dasturlashda, AND operatori har ikkala operand ham truthy bo'lsa true qaytaradi va aks holda false qaytaradi:

alert(true && true); // true
alert(false && true); // false
alert(true && false); // false
alert(false && false); // false

if bayonoti bilan misol:

let hour = 12;
let minute = 30;
 
if (hour == 12 && minute == 30) {
  alert('Soat 12:30');
}

OR kabi, AND operatori ham har qanday qiymatni operand sifatida oladi:

if (1 && 0) {
  // true && false sifatida baholanadi
  alert('ishlamaydi, chunki natija falsy');
}

AND “&&” operatori birinchi falsy qiymatni topadi:

Bir nechta AND qiymatlari berilganida:

result = value1 && value2 && value3;

AND && operatori quyidagicha ishlaydi:

1. Operandlarni chapdan o'ngga baholaydi.
2. Har bir operandni boolean ga konvertatsiya qiladi. Agar natija false bo'lsa, darhol o'sha operandning asl qiymatini qaytaradi.
3. Agar barcha operandlar baholangan bo'lsa (ya'ni, hammasi truthy bo'lsa), oxirgi operandni qaytaradi.

Boshqacha qilib aytganda, AND operatori birinchi falsy qiymatni yoki falsy qiymat topilmasa, oxirgi qiymatni qaytaradi.

Qoidalar OR bilan o'xshash. Farqi shundaki, AND birinchi falsy qiymatni qaytaradi, OR esa birinchi truthy qiymatni qaytaradi.

Misollar:

// agar birinchi operand truthy bo'lsa,
// `AND` ikkinchi operandni qaytaradi:
alert(1 && 0); // 0
alert(1 && 5); // 5
 
// agar birinchi operand falsy bo'lsa,
// `AND` uni qaytaradi. Ikkinchi operand e'tiborga olinmaydi
alert(null && 5); // null
alert(0 && 'ahmiyat bermaydi'); // 0

Bir nechta qiymatlarni ketma-ket uzatish mumkin. Birinchi falsy qaytariladi:

alert(1 && 2 && null && 3); // null

Agar barcha qiymatlar truthy bo'lsa, so'nggi qiymat qaytariladi:

alert(1 && 2 && 3); // 3, so'nggi qiymat

AND && Pretsedensi OR ||dan yuqori

AND && operatorining pretsedensi OR ||dan yuqori.

Shunday qilib, a && b || c && d kodi aslida (a && b) || (c && d) kabi ishlaydi.

if bilan o‘rnini almashtirmang

Ba'zan AND && operatori if uchun qisqaroq yo'l sifatida ishlatiladi.

Misol:

let x = 1;
 
x > 0 && alert('Noldan katta!');

AND &&ning o‘ng qismining bajarilishi faqat agar (x > 0) haqiqiy bo‘lsa amalga oshiriladi.

Shunday qilib, biz if

bilan quyidagilarni olishimiz mumkin:

let x = 1;
 
if (x > 0) alert('Noldan katta!');

Garchi && variant qisqaroq ko'rinsa ham, if operatori yanada aniqroq va o‘qilishi osonroq bo‘ladi. Shuning uchun har bir konstruktsiyani o‘z maqsadiga muvofiq ishlatish tavsiya etiladi: ifni agar if kerak bo'lsa ishlating va &&ni AND kerak bo'lsa ishlating.

! (NOT)

Boolean NOT operatori ! belgilari bilan ifodalanadi:

result = !value;

Operator bitta argumentni qabul qiladi va quyidagilarni bajaradi:

1. Operandni boolean turiga o‘zgartiradi: true/false.
2. Qarama-qarshi qiymatni qaytaradi.

Misollar:

alert(!true); // false
alert(!0); // true

Ikki marta NOT !! ba'zan qiymatni boolean turiga o‘zgartirish uchun ishlatiladi:

alert(!!'non-empty string'); // true
alert(!!null); // false

Birinchi NOT qiymatni boolean ga o‘zgartiradi va uni qarama-qarshi qiladi, ikkinchi NOT yana bir bor qarama-qarshi qiladi. Natijada biz oddiy qiymatni boolean ga o‘zgartirishni olamiz.

Buni amalga oshirishning boshqa bir usuli – Boolean funktsiyasidir:

alert(Boolean('non-empty string')); // true
alert(Boolean(null)); // false